Παρθενώνας. Ανατολική ζωφόρος. Λίθος 7 (VII). Θραύσματα

Παραχώρηση φωτογραφίας

Αριθμός αντικειμένου

Ακρ. 1258

Δημιουργός

Εργαστήριο του Φειδία

Είδος

Αρχιτεκτονικό γλυπτό

Εποχή

Κλασική εποχή

Χρονολόγηση

442-438 π.Χ.

Διαστάσεις

Θραύσμα δεξιού ποδιού πρώτου επόπτη: 0,146 x 0,125 x 0,135 μ.
Θραύσμα κεφαλιού δεύτερου επόπτη: 0,1 x 0,13 x 0,04 μ.

Υλικό

Μάρμαρο Πεντέλης

Θέση

Αίθουσα Παρθενώνα

Περιγραφή
Βιβλιογραφία

Θραύσμα από την κάτω αριστερή γωνία του λίθου VII, προσαρμοσμένο στο γύψινο αντίγραφο του αυθεντικού λίθου, που βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου, στο Παρίσι. Πρόκειται για το δεξί πόδι ενός επόπτη ντυμένου με ιμάτιο. Ένα ακόμα θραύσμα, που αποδίδεται στο πάνω μέρος του κεφαλιού του δεύτερου επόπτη, επέστρεψε από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο το 2021, οπότε και τοποθετήθηκε στη θέση του (ΕΑΜ 16266).

Στον υπόλοιπο λίθο, σπασμένο στο πάνω μέρος, ο πρώτος από τα αριστερά επόπτης κρατάει στα χέρια ένα επίπεδο αντικείμενο, πιθανόν ένα κάνιστρο, και υποδέχεται ένα ζευγάρι πεπλοφόρων κοριτσιών που παίρνουν μέρος στην πομπή της γιορτής των Παναθηναίων. Ίσως τα κορίτσια έχουν παραδώσει στον επόπτη τα αντικείμενα που περιέχει το κάνιστρο.

Στα δεξιά, ο δεύτερος επόπτης, με τεντωμένο τον δείκτη του αριστερού χεριού, φαίνεται να δίνει κάποιο παράγγελμα στο επόμενο ζευγάρι κοριτσιών που συχνά ερμηνεύονται ως Εργαστίνες ή κανηφόροι. Ακολουθούν δύο ακόμη κοπέλες. Η πρώτη κρατά στο δεξί χέρι ομφαλωτή φιάλη και η δεύτερη στρέφεται προς τα πίσω και απλώνει το αριστερό χέρι της για να βοηθήσει μία γυναίκα που κουβαλά θυμιατήριο στον επόμενο λίθο VIIΙ (Ακρ. 1189). Είναι τα τελετουργικά σκεύη για την επικείμενη θυσία και τις σπονδές στον Μεγάλο Βωμό, έξω από τον ναό της Αθηνάς Πολιάδας.

Η ζωφόρος της ανατολικής πλευράς του Παρθενώνα εικονίζει την άφιξη στην Ακρόπολη της πομπής που σχημάτιζε ο αθηναϊκός λαός στη γιορτή των Παναθηναίων, προς τιμή της πολιούχου θεάς Αθηνάς. Προορισμός της πομπής ήταν ο ναός της Αθηνάς Πολιάδας και σκοπός της η μεταφορά του παναθηναϊκού πέπλου για το πανάρχαιο ξόανο της θεάς και η τέλεση μεγάλης θυσίας ζώων στον Μεγάλο Βωμό έξω από τον ναό.

Από τις δύο πλευρές της ανατολικής ζωφόρου φτάνουν ομάδες γυναικών με ιερά σκεύη, τις οποίες υποδέχονται επόπτες. Στο κέντρο, πάνω από την είσοδο του ναού, εκτυλίσσεται η σκηνή της παράδοσης του παναθηναϊκού πέπλου, παρουσία των θεών του Ολύμπου, που αποδίδονται σε μεγαλύτερη κλίμακα από τους θνητούς. Οι θεοί πλαισιώνονται από δέκα ανδρικές μορφές, πιθανώς τους Επώνυμους Ήρωες της Αττικής, μυθικούς γενάρχες των αθηναϊκών φυλών.

Η ανατολική ζωφόρος σώζεται σε σχετικά καλή κατάσταση, καθώς η ανατίναξη του Παρθενώνα από τους Βενετούς του στρατηγού Francesco Morosini το 1687 δεν έπληξε ιδιαίτερα την πλευρά αυτή του ναού. Για την κατανόηση ορισμένων τμημάτων που λείπουν, βοηθητικά είναι τα σχέδια που αποδίδονται στον ζωγράφο Jacques Carrey, ο οποίος επισκέφτηκε την Ακρόπολη το 1674, δεκατρία μόλις χρόνια πριν τον βομβαρδισμό του Morosini.

Το μήκος της ανατολικής ζωφόρου είναι 21,18 μ. Αποτελείται από οκτώ λίθους, αν και τις περισσότερες φορές αναφέρονται ως εννέα, καθώς ένας από αυτούς αρχικά είχε εκληφθεί ως δύο ξεχωριστοί (λίθοι VII και VIII). Σήμερα ο ονομαζόμενος λίθος VII βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι, ενώ οι υπόλοιποι είναι μοιρασμένοι ανάμεσα στο Μουσείο της Ακρόπολης και το Βρετανικό Μουσείο, στο οποίο κατέληξαν μετά την απόσπασή τους από τον Thomas Bruce, λόρδο του Elgin, το 1801-1804, όταν η Ελλάδα βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή. Προκειμένου να καταστεί δυνατή η μεταφορά τους, τα συνεργεία του λόρδου του Elgin αφαίρεσαν με πριόνι ή λοστούς μόνο την εξωτερική όψη με τις ανάγλυφες παραστάσεις. Στο Μουσείο Ακρόπολης έχουν τοποθετηθεί τα γύψινα αντίγραφά τους, με προσαρμοσμένα κάποια θραύσματα που, καθώς είχαν πέσει από το μνημείο, διέφυγαν της αρπαγής.

Smith, A.H., British Museum. The Sculptures of the Parthenon, London, 1910, σελ. 55, πίν. 38-39
Casson, S., Brooke, D., Catalogue of the Acropolis Museum. Sculpture and Architectural Fragments, with a section upon the Terracottas, II, Cambridge, 1921, σελ. 136, αρ. κατ. 1258
Schuchhardt, W.H., «Die Entstehung des Parthenonfrieses», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 45, 1930, σελ. 220-230
Wegner, M., Meisterwerke der Griechen, 1955, Berlin, εικ. 166
Jeppesen, K., «Bild und Mythus an der Parthenon. Zur Ergänzung und Deutung der Kultbildausschmückung, des Frieses, der Metopen und der Giebel», Acta Archaeologica 34, 1963, σελ. 31, εικ. 6e
Bowie, Th., Thimme, D. (εκδ.), The Carrey Drawings of the Parthenon Sculptures, Bloomington, Indiana University Press, 1971, σελ. 55, 71, πίν. 28
Brommer, F., Der Parthenonfries, Mainz, 1977, σελ. 121-123, εικ. 186, 187, αρ. κατ. O VII 49.50.51.52.53.54.55.56
Boardman, J., «The Parthenon Frieze - Another View», στο U. Höckmann, A. Krug (επιμ.), Festschrift für. Frank Brommer, Mainz, 1977, σελ. 45-46
Δεσπίνης, Γ., Παρθενώνεια, Αθήνα, 1982, σελ. 5-6, πίν. 5.1, αρ. κατ. 1.6
Παλαγγιά, Ό., Ο γλυπτός διάκοσμος του Παρθενώνα, Αθήνα, 1983, σελ. 60
Boardman, J., Finn, D., The Parthenon and its Sculptures, London, 1985, σελ. 239, 245
Wesenberg, B., «Panathenäische Peplosdedikation und Arrhephorie. Zur Thematik des Parthenonfrieses», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 110, 1995, σελ. 150, 176-178
Berger, Ε., Gisler-Huwiler, M., Der Parthenon in Basel. Dokumentation zum Fries, Mainz, 1996, σελ. 166-167, εικ. 138, αρ. κατ. OST VII 49-56
Harrison, E.B., «The Web of History: A Conservative Reading of the Parthenon Frieze», στο J. Neils (επιμ.), Worshipping Athena. Panathenaia and the Parthenon, Wisconsin, United States, 1996, σελ. 209-210
Pollitt, J., «The Meaning of the Parthenon Frieze», στο D. Buitron-Oliver (επιμ.), The Interpretation of Architectural Sculpture in Greece and Rome, Washington, 1997, σελ. 51-65
Boardman, J., «The Parthenon Frieze, a Closer Look», Revue Archéologique Fasc. 2, 1999, σελ. 325-330
Lagerlöf, M.R., The Sculptures of the Parthenon. Aesthetics and Interpretation, Yale, 2000, σελ. 20-24, 46-48, 60-79
Neils, J., The Parthenon Frieze, New York, 2001
Jenkins, I., The Parthenon Frieze, 2nd edition, London, 2002, σελ. 81
Younger, J.G., «Work Sections and repeating patterns in the Parthenon Frieze», στο M.B. Cosmopoulos (επιμ.), The Parthenon and its sculptures, Cambridge, 2004, σελ. 63-68, 82-83
Symeonoglou, S., «A new analysis of the Parthenon Frieze», στο M.B. Cosmopoulos (επιμ.), The Parthenon and its sculptures, Cambridge, 2004, σελ. 5-6, 36-41
Jeppesen, K., «A fresh approach to the problems of the Parthenon Frieze», στο E. Hallager, J.T. Jensen (επιμ.), Proceedings of the Danish Institute at Athens V, Athens, 2007, σελ. 133, 162, 166-168, 169
Wrede, H., Das Lob der Demokratie am Parthenonfries, Trierer Winckelmannsprogramme 21, 2008
Ellinghaus, C., Die Parthenonskulpturen. Der Bauschmuck eines öffentlichen Monumentes der demokratischen Gesellschaft Athens zur zeit des Perikles -Techniken in den bildenden Kunst zur Tradierung von Aussagen, Hamburg, 2011, σελ. 117-118, 119, 126, 127, 131, εικ. 149
Borbein, A.H., «Die Skulpturen des Parthenon: Wie vollzieht sich Stilentwicklung?», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 131, 2016, σελ. 107, 109-111, 118-126
Osada, T., «The Parthenon Frieze - Display of Piety and Privilege», στο T. Osada (επιμ.), The Parthenon Frieze. The Ritual Communication between the Goddess and the Polis, Parthenon Project Japan 2011-2014, Wien, 2016, σελ. 11-30
Tanaka, E., «The Concept of Space in the Parthenon Frieze», στο T. Osada (επιμ.), The Parthenon Frieze. The Ritual Communication between the Goddess and the Polis, Parthenon Project Japan 2011-2014, Wien, 2016, σελ. 119-138
Meyer, M., Athena, Göttin von Athen Kult und Mythos auf der Akropolis bis in klassische Zeit, Wien, 2017, σελ. 99-100, 104-107
Michaelis, Α., Der Parthenon, Leipzig, 1870 und 1871, σελ. 203-228:1-26, 232-234, 251-252, 259, πίν. ΧΙV, αρ. κατ. Platte VΙΙ