Παρθενώνας. Ανατολική ζωφόρος. Λίθος 3 (III). Θραύσμα
Αριθμός αντικειμένου
Ακρ. 1066
Δημιουργός
Εργαστήριο του Φειδία
Είδος
Αρχιτεκτονικό γλυπτό
Εποχή
Κλασική εποχή
Χρονολόγηση
442-438 π.Χ.
Διαστάσεις
Ύψος: 0,347 μ.
Μήκος: 0,325 μ.
Υλικό
Μάρμαρο Πεντέλης
Θέση
Αίθουσα Παρθενώνα
Θραύσμα από την κάτω δεξιά γωνία του λίθου ΙII προσαρμοσμένο στο γύψινο αντίγραφο του αυθεντικού, που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου. Πρόκειται για τα πόδια ιματιοφόρου άνδρα και μέρος της βακτηρίας (ξύλινο ραβδί) στην οποία στηρίζεται.
Στον υπόλοιπο λίθο, σπασμένο στο πάνω μέρος, ο άνδρας είναι στραμμένος προς έναν άλλο, με τον οποίο συνομιλεί. Αυτός κρατούσε στο δεξί χέρι μεταλλικό ραβδί, άλλοτε πρόσθετο. Πρόκειται πιθανότατα για δύο από τους Επώνυμους Ήρωες των αθηναϊκών φυλών. Πίσω τους έρχεται η πομπή των γυναικών της γιορτής των Παναθηναίων. Οι δύο πρώτες βαδίζουν με τα χέρια ελεύθερα. Ακολουθούν δύο ζευγάρια κοριτσιών που κρατούν αντικείμενα κρεμασμένα από ταινίες ή ιμάντες, ίσως θυμιατήρια και τρεις ακόμα κοπέλες με οινοχόες στα χέρια. Είναι τα τελετουργικά σκεύη για την επικείμενη θυσία και τις σπονδές στον Μεγάλο Βωμό, έξω από τον ναό της Αθηνάς Πολιάδας. Η πομπή των γυναικών ολοκληρώνεται στον λίθο ΙΙ (Ακρ. 877).
Η ζωφόρος της ανατολικής πλευράς του Παρθενώνα εικονίζει την άφιξη στην Ακρόπολη της πομπής που σχημάτιζε ο αθηναϊκός λαός στη γιορτή των Παναθηναίων, προς τιμή της πολιούχου θεάς Αθηνάς. Προορισμός της πομπής ήταν ο ναός της Αθηνάς Πολιάδας και σκοπός της η μεταφορά του παναθηναϊκού πέπλου για το πανάρχαιο ξόανο της θεάς και η τέλεση μεγάλης θυσίας ζώων στον Μεγάλο Βωμό έξω από τον ναό.
Από τις δύο πλευρές της ανατολικής ζωφόρου φτάνουν ομάδες γυναικών με ιερά σκεύη, τις οποίες υποδέχονται επόπτες. Στο κέντρο, πάνω από την είσοδο του ναού, εκτυλίσσεται η σκηνή της παράδοσης του παναθηναϊκού πέπλου, παρουσία των θεών του Ολύμπου, που αποδίδονται σε μεγαλύτερη κλίμακα από τους θνητούς. Οι θεοί πλαισιώνονται από δέκα ανδρικές μορφές, πιθανώς τους Επώνυμους Ήρωες της Αττικής, μυθικούς γενάρχες των αθηναϊκών φυλών.
Η ανατολική ζωφόρος σώζεται σε σχετικά καλή κατάσταση, καθώς η ανατίναξη του Παρθενώνα από τους Βενετούς του στρατηγού Francesco Morosini το 1687 δεν έπληξε ιδιαίτερα την πλευρά αυτή του ναού. Για την κατανόηση ορισμένων τμημάτων που λείπουν, βοηθητικά είναι τα σχέδια που αποδίδονται στον ζωγράφο Jacques Carrey, ο οποίος επισκέφτηκε την Ακρόπολη το 1674, δεκατρία μόλις χρόνια πριν τον βομβαρδισμό του Morosini.
Το μήκος της ανατολικής ζωφόρου είναι 21,18 μ. Αποτελείται από οκτώ λίθους, αν και τις περισσότερες φορές αναφέρονται ως εννέα, καθώς ένας από αυτούς αρχικά είχε εκληφθεί ως δύο ξεχωριστοί (λίθοι VII και VIII). Σήμερα ο ονομαζόμενος λίθος VII βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι, ενώ οι υπόλοιποι είναι μοιρασμένοι ανάμεσα στο Μουσείο της Ακρόπολης και το Βρετανικό Μουσείο, στο οποίο κατέληξαν μετά την απόσπασή τους από τον Thomas Bruce, λόρδο του Elgin, το 1801-1804, όταν η Ελλάδα βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή. Προκειμένου να καταστεί δυνατή η μεταφορά τους, τα συνεργεία του λόρδου του Elgin αφαίρεσαν με πριόνι ή λοστούς μόνο την εξωτερική όψη με τις ανάγλυφες παραστάσεις. Στο Μουσείο Ακρόπολης έχουν τοποθετηθεί τα γύψινα αντίγραφά τους, με προσαρμοσμένα κάποια θραύσματα που, καθώς είχαν πέσει από το μνημείο, διέφυγαν της αρπαγής.
Smith, A.H., British Museum. The Sculptures of the Parthenon, London, 1910, σελ. 52-53, εικ. 100, πίν. 31-32
Casson, S., Brooke, D., Catalogue of the Acropolis Museum. Sculpture and Architectural Fragments, with a section upon the Terracottas, II, Cambridge, 1921, σελ. 126, αρ. κατ. 1066
Schuchhardt, W.H., «Die Entstehung des Parthenonfrieses», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 45, 1930, σελ. 220-230
Jeppesen, K., «Bild und Mythus an der Parthenon. Zur Ergänzung und Deutung der Kultbildausschmückung, des Frieses, der Metopen und der Giebel», Acta Archaeologica 34, 1963, σελ. 27, εικ. 6a
Bowie, Th., Thimme, D. (εκδ.), The Carrey Drawings of the Parthenon Sculptures, Bloomington, Indiana University Press, 1971, σελ. 55, 68-69, πίν. 25-26
Μπρούσκαρη, Μ., Μουσείον Ακροπόλεως. Περιγραφικός κατάλογος, Αθήνα, 1974, σελ. 153-154, εικ. 293, αρ. κατ. 1066
Brommer, F., Der Parthenonfries, Mainz, 1977, σελ. 108-110, εικ. 163.2, 167, 168, 169. 1-4, 170. 1-2, αρ. κατ. OST III 7-19
Παλαγγιά, Ό., Ο γλυπτός διάκοσμος του Παρθενώνα, Αθήνα, 1983, σελ. 61-62
Boardman, J., Finn, D., The Parthenon and its Sculptures, London, 1985, σελ. 239, 244
Wesenberg, B., «Panathenäische Peplosdedikation und Arrhephorie. Zur Thematik des Parthenonfrieses», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 110, 1995, σελ. 150, 176-178
Berger, Ε., Gisler-Huwiler, M., Der Parthenon in Basel. Dokumentation zum Fries, Mainz, 1996, σελ. 151-152, εικ. 129-131, σχ. 142.1-2, αρ. κατ. OST III 7-19
Harrison, E.B., «The Web of History: A Conservative Reading of the Parthenon Frieze», στο J. Neils (επιμ.), Worshipping Athena. Panathenaia and the Parthenon, Wisconsin, United States, 1996, σελ. 200-201, εικ. 9.2
Pollitt, J., «The Meaning of the Parthenon Frieze», στο D. Buitron-Oliver (επιμ.), The Interpretation of Architectural Sculpture in Greece and Rome, Washington, 1997, σελ. 51-65
Boardman, J., «The Parthenon Frieze, a Closer Look», Revue Archéologique Fasc. 2, 1999, σελ. 325-330
Lagerlöf, M.R., The Sculptures of the Parthenon. Aesthetics and Interpretation, Yale, 2000, σελ. 20-24, 46-48, 60-79, εικ. 21
Neils, J., The Parthenon Frieze, New York, 2001
Jenkins, I., The Parthenon Frieze, 2nd edition, London, 2002, σελ. 77
Stevenson, T., «The Parthenon Frieze as an idealized, contemporary Panathenaic festival», στο D.J. Phillips, D. Pritchard (επιμ.), Sport and Festival in the Ancient Greek World, Wales, 2003, σελ. 257-259, εικ. 8
Younger, J.G., «Work Sections and repeating patterns in the Parthenon Frieze», στο M.B. Cosmopoulos (επιμ.), The Parthenon and its sculptures, Cambridge, 2004, σελ. 63-68, 82-83
Symeonoglou, S., «A new analysis of the Parthenon Frieze», στο M.B. Cosmopoulos (επιμ.), The Parthenon and its sculptures, Cambridge, 2004, σελ. 5-6, 36-41
Jeppesen, K., «A fresh approach to the problems of the Parthenon Frieze», στο E. Hallager, J.T. Jensen (επιμ.), Proceedings of the Danish Institute at Athens V, Athens, 2007, σελ. 103, 105, 109, 115, 124, 133, 145-146, 162-163, 169, εικ. 1
Wrede, H., Das Lob der Demokratie am Parthenonfries, Trierer Winckelmannsprogramme 21, 2008
Ellinghaus, C., Die Parthenonskulpturen. Der Bauschmuck eines öffentlichen Monumentes der demokratischen Gesellschaft Athens zur zeit des Perikles -Techniken in den bildenden Kunst zur Tradierung von Aussagen, Hamburg, 2011, σελ. 117-118, 119, 127-129, 131, εικ. 152
Borbein, A.H., «Die Skulpturen des Parthenon: Wie vollzieht sich Stilentwicklung?», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 131, 2016, σελ. 107, 109-111, 118-126, εικ. 6a
Osada, T., «The Parthenon Frieze - Display of Piety and Privilege», στο T. Osada (επιμ.), The Parthenon Frieze. The Ritual Communication between the Goddess and the Polis, Parthenon Project Japan 2011-2014, Wien, 2016, σελ. 11-30
Tanaka, E., «The Concept of Space in the Parthenon Frieze», στο T. Osada (επιμ.), The Parthenon Frieze. The Ritual Communication between the Goddess and the Polis, Parthenon Project Japan 2011-2014, Wien, 2016, σελ. 119-138
Meyer, M., Athena, Göttin von Athen Kult und Mythos auf der Akropolis bis in klassische Zeit, Wien, 2017, σελ. 99-100, 104-107
Michaelis, Α., Der Parthenon, Leipzig, 1870 und 1871, σελ. 203-208:1-26, 232-234, 241-242, 251-252, 252-253, πίν. ΧΙV, αρ. κατ. Platte ΙΙΙ
