Ναός Αθηνάς Νίκης. Θωράκιο. Πλάκα νοτιοδυτικής γωνίας. Αθηνά και Νίκη
Αριθμός αντικειμένου
Ακρ. 974
Δημιουργός
Εργαστήριο του Αγοράκριτου
Είδος
Αρχιτεκτονικό γλυπτό
Εποχή
Κλασική εποχή
Χρονολόγηση
Γύρω στο 410 π.Χ.
Διαστάσεις
Ύψος: 1,03 μ.
Μήκος: 0,505 μ.
Πλάτος: 0,295 μ.
Υλικό
Μάρμαρο Πεντέλης
Θέση
Πρώτος όροφος, δυτικά
Τμήματα γωνιαίας πλάκας του θωρακίου του ναού της Αθηνάς Νίκης, με ανάγλυφη παράσταση στη δυτική και τη νότια πλευρά. Βρέθηκαν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και θέσεις, κυρίως πάνω στην Ακρόπολη, συγκολλήθηκαν και συμπληρώθηκαν.
Στο αριστερό τμήμα, που ανήκει στη νότια πλευρά του θωρακίου, απεικονίζεται η Αθηνά καθιστή σε βράχο, πάνω στον οποίο στηρίζεται και η ασπίδα της. Φορά μακρύ χιτώνα και από πάνω ιμάτιο. Με μία κομψή κίνηση ανασηκώνει το δεξί χέρι, το στηρίζει στην ασπίδα και με τα δάχτυλα τραβά προς τα πάνω την άκρη του ιματίου της. Στην άλλη όψη του ίδιου τμήματος, που ανήκει στη δυτική πλευρά του θωρακίου, διατηρείται τμήμα της αριστερής φτερούγας μιας Νίκης και η παρυφή του ενδύματός της.
Στο δεξί τμήμα της πλάκας απεικονίζεται φτερωτή Νίκη, ντυμένη με λεπτό χιτώνα και ιμάτιο, που απλώνει τα χέρια στολίζοντας κάποιο, χαμένο σήμερα, τρόπαιο. Από τις φτερούγες της σώζεται μόνο μία καθώς και δύο προεξοχές που βοηθούσαν στη στήριξη της άλλης. Μια τρίτη προεξοχή είναι ότι έχει απομείνει από την απόσπαση του κεφαλιού από το ανάγλυφο.
Το θωράκιο περιέβαλλε τις τρεις πλευρές του πύργου, πάνω στον οποίο ήταν χτισμένος ο ναός. Απαρτιζόταν από πλάκες ύψους ενός μέτρου περίπου με ανάγλυφες παραστάσεις στην εξωτερική πλευρά, ορατές από τους ανερχόμενους. Οι οπές στην πάνω επιφάνεια των πλακών φανερώνουν πως το ύψος του θωρακίου αυξανόταν με μεταλλικό κιγκλίδωμα.
Θέμα του θωρακίου είναι ο αλληγορικός εορτασμός των νικηφόρων αγώνων της Αθήνας κατά των εχθρών της, Περσών ή άλλων Ελλήνων. Η αφήγηση δεν είναι συνεχής αλλά αυτοτελείς σκηνές συνθέτουν παραστάσεις που με μικρές παραλλαγές επαναλαμβάνονται σε κάθε πλευρά του θωρακίου: φτερωτές Νίκες που οδηγούν ταύρους στη θυσία ή κρατούν όπλα και στολίζουν νικητήρια τρόπαια με ελληνικό ή περσικό οπλισμό. Ανάμεσά τους κάθεται η θεά Αθηνά έχοντας αποθέσει τα όπλα της. Για τη λάξευση των γλυπτών συνεργάστηκαν πολλοί γλύπτες με επικεφαλής τον Αγοράκριτο. Τα γλυπτά του θωρακίου εκπροσωπούν με τον καλύτερο τρόπο τη γλυπτική του τέλους του 5ου αι. π.Χ., τον λεγόμενο «πλούσιο ρυθμό».
Ο ναός και το θωράκιο της Αθηνάς Νίκης διαλύθηκαν από τους Οθωμανούς το 1687 για την ενίσχυση του προμαχώνα και την καλύτερη οχύρωση της δυτικής πλευράς της Ακρόπολης ενάντια στις επιθέσεις των Βενετών του στρατηγού Francesco Morosini. Το 1835-1836, υπό την επίβλεψη του τότε εφόρου αρχαιοτήτων Ludwig Ross, ο προμαχώνας κατεδαφίστηκε και ο ναός της Αθηνάς Νίκης αναστηλώθηκε για πρώτη φορά. Μία δεύτερη αναστήλωση πραγματοποιήθηκε το 1940 ενώ μία τρίτη ολοκληρώθηκε το 2010.
De Saulcy, F., M. de Saulcy, «Musée d' Athènes», Revue Archéologique 2e Année, No. 1, 1845, σελ. 272
Beulé, E., L'Acropole d'Athenes II, Paris, 1854, σελ. 259-260
Beulé, M., L' Acropole d'Athènes, Paris, 1862, σελ. 142-143
Michaelis, A., «Die Balustrade am Tempel der Athena Nike auf der Akropolis von Athen, Arch. Zeit», Archäologische Zeitung 20, 1862, σελ. 250-251, εικ. CLXII.1
Kekulé von Stradonitz, R., Die Balustrade des Tempels der Athena Nike in Athen, Leipzig, 1869, σελ. 22-23, 29, 31, πίν. I.C, II.H, αρ. κατ. 3, 9
Kekulé von Stradonitz, R., Die Reliefs an der Balustrade der Athena Nike, Stuttgart, 1881, σελ. 2, 6, 8, 16, 18-21, πίν. II.C, IV.M, αρ. κατ. C, M
Petersen, E., «Βιβλιοκρισία του R. Kekulé, Die Reliefs an der Balustrade der Athena Nike,», Zeitschrift für die Österreichischen Gymnasien, 32, Wien, 1881, σελ. 264, 265-267, 276
Sybel, L. von, Katalog der Sculpturen zu Athen, Marburg, 1881, σελ. 359-360, εικ. 6, 10
Friederichs, C., Wolters, P., Die Gipsabgüsse antiker Bildwerke, Berlin, 1885, σελ. 286
Le Bas, M.P., Reinach, S., Voyage Archéologique en Grèce et en Asie Mineure 1842-1844, σχολιασμένη έκδοση, Paris, 1888, σελ. 129, εικ. 12.II, αρ. κατ. II
Michaelis, A., «Die Zeit des Neubaus des Poliastempels in Athen», Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts. Athenische Abteilung 14, 1889, σελ. 365
Harrison, J.E., Mythology and Monuments of Ancient Athens, London, 1890, σελ. 363, εικ. 9
Yorke, V.W., «Newly Discovered Fragments of thw Balustrade of Athena Nike», Journal of Hellenic Studies 13, 1892/93, σελ. 274-276, εικ. 3
Overbeck, J., Geschichte der Griechischen Plastik, I, Leipzig, 1893-1894, σελ. 486-487, εικ. 125
Collignon, M., Histoire de la sculpture grecque II, Paris, 1897, σελ. 107, εικ. 52
Studniczka, F., Die Siegesgoettin, Leipzig, 1898, σελ. 22-23, εικ. 48, πίν. Χ
Petersen, E., Athen, Leipzig, 1908, σελ. 86-87, 90
Six, J., «Kalamis», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 30, 1915, σελ. 88
Casson, S., Brooke, D., Catalogue of the Acropolis Museum. Sculpture and Architectural Fragments, with a section upon the Terracottas, II, Cambridge, 1921, σελ. 139-143, εικ. 1-2, αρ. κατ. 1-2
Heberdey, R., «Die Komposition der Reliefs an der Balustrade der Athena Nike», Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Institutes in Wien 21-22, 1922-1924, σελ. 11-13, 22-23, 44, 52-53, 57-58, 63, 66, 77, 81, εικ. 7-8, 18
Blümel, C., Der Fries des Tempels der Athena Nike, Berlin, 1923, σελ. 21, 23, 26, εικ. II
Schrader, H., Phidias, Frankfurt am Mainz, 1924, σελ. 352, 354, εικ. 318, 320
Dinsmoor, W.B., «The Sculptured Parapet of Athena Nike», American Journal of Archaeology 30, 1926, σελ. 7, 9, 10, 12, 13, 16-23, 25-26, 28-30, εικ. 9
Carpenter, R., «The Sculptural Composotion of the Nike Parapet», American Journal of Archaeology 33, 1929, σελ. 475, 477, 479
Carpenter, R., The Sculptures of the Nike Temple Parapet, Cambridge Massachusetts, 1929, σελ. 55-59,73, 80, εικ. 11, πίν. XXIV-XXV, αρ. κατ. 1-2
Dinsmoor, W.B., «The Nike Parapet Once More», American Journal of Archaeology 34, 1930, σελ. 282-284, 286-287, 291-292, 294-295
Picard, C., F. Boissonas, L’Acropole d’Athenes, l’enceinte, l’entree, le bastion d’Athena Nike, les Propylees, Paris, 1930, σελ. 26, 28, εικ. 44, 48
Süsserott, H.K., Griechische Plastik des 4. Jahrhunderts vor Christus. Untersuchungen zur Zeitbestimmung, Frankfurt, 1938, σελ. 95 υποσημ. 8
Picard, C., La Sculpture II. Période Classique - Ve siècle, Manuel d'Archéologie Grecque II. 2, Paris, 1939, σελ. 773, 776, εικ. 301, 311
Blümel, C., «Der Fries des Tempels der Athena Nike in der attischen Kunst des 5. Jh. V. Chr.», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 65/66, 1950/51, σελ. 154
Giuliano, A., «Due frammenti de rilievi postfidiaci», Annuario della Scuola archeologica di Atene e delle Missioni italiane in Oriente 33/34, 1955/56, σελ. 54, εικ. 9
Lullies, R., Hirmer, M., Griechische Plastik von den Anfängen bis zum Ausgang des Hellenismus, München, 1956, σελ. 65-66, 101-102, εικ. 187b
Dohrn, T., Attische Plastik vom Tode des Phidias bis zum Wirken der grossen Meister des IV. Jahrhunderts v. Chr., Krefeld, 1957, σελ. 25 υποσημ. 50
Fuchs, W., Die Vorbilder der neuattischen Reliefs, Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts: Ergänzungsheft 20, 1959, σελ. 11 υποσημ. 19
Schlörb, Β., Timotheos, Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts: Ergänzungsheft 22, 1965, σελ. 41, εικ. 11
Adam, Sh., «The Technique of Greek Sculpture in the Archaic and Classical Periods», Annual of the British School at Athens, Suppl. 3, 1966, σελ. 54, 57-58, εικ. 26
Beschi, L, «Contributi di topografia ateniese», Annuario della Scuola archeologica di Atene e delle Missioni italiane in Oriente 45/46, 1967/68, σελ. 533, 535-536, εικ. 15, 17
Delivorrias, Α., «Die Kultstatue der Aphrodite von Daphni», Antike Plastik 8, 1968, σελ. 20 υποσημ. 7
Fuchs, W., Die Skulptur der Griechen, München, 1969, σελ. 443-444, εικ. 511
Boulter, P.N., «The Frieze of the Erechtheion», Antike Plastik 10, 1970, σελ. 21
Δεσπίνης, Γ., Συμβολή στη μελέτη του έργου του Αγοράκριτου, Αθήνα, 1971, σελ. 171-173
Hiller, F., Formgeschichtliche Untersuchungen zur griechischen Statue des späten 5. Jahrhunderts v. Chr., Mainz am Rhein, 1971, σελ. 70-71 υποσημ. 167
Μπρούσκαρη, Μ., Μουσείον Ακροπόλεως. Περιγραφικός κατάλογος, Αθήνα, 1974, σελ. 167, εικ. 332, αρ. κατ. 989
Pelikan, O., Übergangs - und Krisenperioden in der antiken Kunst. Phänomen des sog. Manierismus, Brnò, 1977, σελ. 32, εικ. 10
Heres, H., «Fragment einer attischen Giebelskulptur des späten 5. Jahrhunderts v.u.Z.», Forschungen und Berichte: Staatliche Museen zu Berlin 18, 1977, σελ. 10 υποσημ. 8, 12 υποσημ. 24
Mark, I., Nike and the Cult of Athena-Nike on the Athenian Acropolis, New York University, 1979, σελ. 159, 166, 170 υποσημ. 179, 174 σημ. 192, 178
Lullies, R., Hirmer, M., Griechische Plastik von den Anfängen bis zum Ausgang des Hellenismus, München, 1979, σελ. 101-102, εικ. 185
Ridgway, B.S., Fifth Century Styles in Greek Sculpture, Princeton, 1981, σελ. 97-98, 165, 199, 236, εικ. 74-77
Gulaki, A., Klassische und klassizistische Nikedarstellungen. Untersuchungen zur Typologie und zum Bedeutungswandel, Bonn, 1981, σελ. 130, εικ. 90
LIMC II, Athena, σελ. 732, αρ. κατ. 240
Simon, E., «Τα γλυπτά του ναού και του θωρακείου της Αθηνάς Νίκης», Αρχαιογνωσία 4, 1985, σελ. 22, 24-25, εικ. 7α
Szegedy-Maszak, A., «True Illusions: Early Photographs of Athens», The J. Paul Getty Museum Journal 15, 1987, σελ. 138, εικ. 20
Μπρούσκαρη, Μ., Το θωράκιο του Ναού της Αθηνάς Νίκης, Αρχαιολογική Εφημερίς, Αθήνα, 1998, σελ. 134-138, 162-166, εικ. 8-9, 79.2, 27-28, 29.1, 79.3
Harrison, E.B., «Style Phases in Greek Sculpture from 450 to 370 BC», Πρακτικά του XII Διεθνούς Συνεδρίου Κλασικής Αρχαιολογίας, Αθήνα 4-10 Σεπτεμβρίου 1983, Γ, Αθήνα, 1988, σελ. 104
Di Vita, A., «La statua di Mozia», στο N. Bonacasa, A. Buttitta (επιμ.), La statua marmorea di Mozia e la scultura di stile severo in Sicilia: Atti della giornata di studio, Marsala, 1 giugno 1986, Roma, 1988, σελ. 47 και υποσημ. 28, πίν. XXVI.3
LIMC VI, Nike, σελ. 867, αρ. κατ. 186
Mark, I., «The Sanctuary of Athena Nike in Athens: Architectural Stages and Chronology», Hesperia Supplement 26, 1993, σελ. 90-91 υποσημ. 111, εικ. 22b
Patay-Horváth, A., Metallanstückungen an griechischen Marmorskulpturen in archaischer und klassischer Zeit, Tübinger Archäologische Forschungen 4, 2008, σελ. 81, αρ. κατ. 32
Λεβέντη, Ι., Πόλη σε κρίση, Αθήνα, 2014, σελ. 100-106
