Ναός Αθηνάς Νίκης. Θωράκιο. Νότια πλάκα. Η «Σανδαλίζουσα»
Αριθμός αντικειμένου
Ακρ. 973
Δημιουργός
Εργαστήριο του Αγοράκριτου
Είδος
Αρχιτεκτονικό γλυπτό
Εποχή
Κλασική εποχή
Χρονολόγηση
Γύρω στο 410 π.Χ.
Διαστάσεις
Ύψος: 1,06 μ.
Μήκος: 0,52 μ.
Υλικό
Μάρμαρο Πεντέλης
Θέση
Πρώτος όροφος, δυτικά
Δεξί τμήμα πλάκας που αποδίδεται στη νότια πλευρά του θωρακίου του ναού της Αθηνάς Νίκης. Βρέθηκε το 1835 κοντά στον ναό.
Παριστάνει μία φτερωτή Νίκη που τακτοποιεί το σανδάλι της ή το λύνει για να πατήσει, με γυμνά πόδια, τον ιερό χώρο του ναού της Αθηνάς. Από την κίνηση αυτή, δόθηκε στη Νίκη η συμβατική ονομασία «Σανδαλίζουσα». Ο διάφανος χιτώνας της, που κολλά στο σώμα σαν να είναι βρεγμένος, γλιστρά αφήνοντας τον δεξί της ώμο γυμνό. Από πάνω το ιμάτιο τυλίγει το κάτω μέρος του σώματός της και σχηματίζει μεγάλες πτυχές. Τα διπλωμένα φτερά πλαισιώνουν το χαμένο σήμερα πρόσωπο της νεαρής μορφής.
Ορισμένοι μελετητές βλέπουν στη συγκεκριμένη Νίκη ομοιότητες με απεικονίσεις της Αφροδίτης και θεωρούν ότι η παρουσία της στη νότια πλευρά του θωρακίου αποτελεί υπαινιγμό για το ιερό της Αφροδίτης Πανδήμου, που βρισκόταν κάτω από το ιερό της Αθηνάς Νίκης.
Το θωράκιο περιέβαλλε τις τρεις πλευρές του πύργου, πάνω στον οποίο ήταν χτισμένος ο ναός. Απαρτιζόταν από πλάκες ύψους ενός μέτρου περίπου με ανάγλυφες παραστάσεις στην εξωτερική πλευρά, ορατές από τους ανερχόμενους. Οι οπές στην πάνω επιφάνεια των πλακών φανερώνουν πως το ύψος του θωρακίου αυξανόταν με μεταλλικό κιγκλίδωμα.
Θέμα του θωρακίου είναι ο αλληγορικός εορτασμός των νικηφόρων αγώνων της Αθήνας κατά των εχθρών της, Περσών ή άλλων Ελλήνων. Η αφήγηση δεν είναι συνεχής αλλά αυτοτελείς σκηνές συνθέτουν παραστάσεις που με μικρές παραλλαγές επαναλαμβάνονται σε κάθε πλευρά του θωρακίου: φτερωτές Νίκες που οδηγούν ταύρους στη θυσία ή κρατούν όπλα και στολίζουν νικητήρια τρόπαια με ελληνικό ή περσικό οπλισμό. Ανάμεσά τους κάθεται η θεά Αθηνά έχοντας αποθέσει τα όπλα της. Για τη λάξευση των γλυπτών συνεργάστηκαν πολλοί γλύπτες με επικεφαλής τον Αγοράκριτο. Τα γλυπτά του θωρακίου εκπροσωπούν με τον καλύτερο τρόπο τη γλυπτική του τέλους του 5ου αι. π.Χ., τον λεγόμενο «πλούσιο ρυθμό».
Ο ναός και το θωράκιο της Αθηνάς Νίκης διαλύθηκαν από τους Οθωμανούς το 1687 για την ενίσχυση του προμαχώνα και την καλύτερη οχύρωση της δυτικής πλευράς της Ακρόπολης ενάντια στις επιθέσεις των Βενετών του στρατηγού Francesco Morosini. Το 1835-1836, υπό την επίβλεψη του τότε εφόρου αρχαιοτήτων Ludwig Ross, ο προμαχώνας κατεδαφίστηκε και ο ναός της Αθηνάς Νίκης αναστηλώθηκε για πρώτη φορά. Μία δεύτερη αναστήλωση πραγματοποιήθηκε το 1940 ενώ μία τρίτη ολοκληρώθηκε το 2010.
Ross, L., E. Schaubert, C. Hansen, Die Akropolis von Athen nach den neuesten Ausgrabungen, Erste Abtheilung: Der Tempel der Nike Apteros, Berlin, 1839, σελ. 17, εικ. XIII.B
Πιττάκης, Κ. Σ., «Αρχαιολογική Εφημερίς», Αρχαιολογική Εφημερίς 1842, σελ. 593, αρ.κατ. 1041
De Saulcy, F., M. de Saulcy, «Musée d' Athènes», Revue Archéologique II, 1, 1845, σελ. 272
Heller, B. K., Archäologisch-artistische Mittheilungen über die Ausgrabungen auf der Akropolis zu Athen 1835, 36 und 37, Nürnberg, 1852, σελ. 3, 7
Beulé, E., L'Acropole d'Athenes II, Paris, 1854, σελ. 255-258
Ross, L., Archäologische Aufsätze I: Ausgrabungsberichte aus Athen. Zur Kunstgeschichte und Topographie von Athen und Attika, Leipzig, 1855, σελ. 102
Overbeck, J., Geschichte der Griechischen Plastik, I, Leipzig, 1857, σελ. 286-288, εικ. 53
Beulé, M., L' Acropole d'Athènes, Paris, 1862, σελ. 139, 141-142
Breton, E., Athènes, Paris, 1862, σελ. 73-74
Michaelis, A., «Die Balustrade am Tempel der Athena Nike auf der Akropolis von Athen, Arch. Zeit», Archäologische Zeitung 20, 1862, σελ. 249-250
Leake, W. M., Topographie d' Athènes, Paris, 1869, σελ. 63
Kekulé von Stradonitz, R., Die Balustrade des Tempels der Athena Nike in Athen, Leipzig, 1869, σελ. 25, 29-30, εικ. πίν. III.N, αρ.κατ. 19
Sybel, L. von, Katalog der Sculpturen zu Athen, Marburg, 1881, σελ. 359, αρ.κατ. 4
Petersen, E., «Βιβλιοκρισία του R. Kekulé, Die Reliefs an der Balustrade der Athena Nike,», Zeitschrift für die Österreichischen Gymnasien, 32, Wien, 1881, σελ. 264, 266
Kekulé von Stradonitz, R., Die Reliefs an der Balustrade der Athena Nike, Stuttgart, 1881, σελ. 2, 8-9, 18, 20-21, εικ. πίν. IV.O, αρ.κατ. O
Friederichs, C., P. Wolters, Die Gipsabgüsse antiker Bildwerke, Berlin, 1885, σελ. 286-287
Boettischer, A., Die Akropolis von Athen nach den Berichten der alten und den neusten Erforschungen, Berlin, 1888, σελ. 207-209, εικ. 92
Le Bas, M. P., Reinach, S., Voyage Archéologique en Grèce et en Asie Mineure 1842-1844, σχολιασμένη έκδοση, Paris, 1888, σελ. 129, εικ. 12.III, αρ.κατ. III
Furtwängler, A., Meisterwerke der griechischen Plastik. Kunstgeschichtliche Untersuchungen, Leipzig/Berlin, 1893, σελ. 222 και υποσημ. 1
Overbeck, J., Geschichte der Griechischen Plastik, I, Leipzig, 1893-1894, σελ. 489, εικ. 125
Collignon, M., Histoire de la sculpture grecque II, Paris, 1897, σελ. 106-108, εικ. 54
Studniczka, F., Die Siegesgoettin, Leipzig, 1898, σελ. 22-23, εικ. 48, πίν. Χ
Petersen, E., Athen, Leipzig, 1908, σελ. 89
Sauerlandt, M., Griechische Bildwerke, Düsseldorf/Leipzig, 1911, σελ. VII-VIII, εικ. 64
Vollgraff, W., A propos du fronton oriental du temple de Zeus à Olympie, Mélanges Holleaux. Recueil de mémoires concernant l'antiquité, Paris, 1913, σελ. 302-304
Casson, S., D. Brooke, Catalogue of the Acropolis Museum. Sculpture and Architectural Fragments, with a section upon the Terracottas, II, Cambridge, 1921, σελ. 156-159, αρ.κατ. 12
Σωτηριάδης, Γ., Η Ακρόπολις και το Μουσείον αυτής, 1921, Αθήνα, σελ. 185, εικ. 48
Heberdey, R., «Die Komposition der Reliefs an der Balustrade der Athena Nike», Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Institutes in Wien 21-22, 1922-1924, σελ. 1, 3, 23-24, 53, 72-74, 81, εικ. 20
Blümel, C., Der Fries des Tempels der Athena Nike, Berlin, 1923, σελ. 19-23, εικ. VIII
Schrader, H., Phidias, Frankfurt am Mainz, 1924, σελ. 354, εικ. 319
Richter, G., «Neo-Attic Crater in the Metropolitan Museum of Art», Journal of Hellenic Studies 45, 1925, σελ. 204-207, εικ. 7 4a
Dinsmoor, W. B., «The Sculptured Parapet of Athena Nike», American Journal of Archaeology 30, 1926, σελ. 9-10, 12-13, 18, 27
Lawrence, A. W., Classical Sculpture, New York, 1927, σελ. 223, εικ. πίν. 72a
Möbius, H., «Zu Illissosfries und Nikebalustrade», Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts. Athenische Abteilung 53, 1928, σελ. 6, εικ. 1: II, III,
Τσούντας, Χ., Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής Τέχνης, Αθήνα, 1928, σελ. 305-306
Carpenter, R., The Sculptures of the Nike Temple Parapet, Cambridge Massachusetts, 1929, σελ. 62-65, 73-74, 79-80, εικ. πίν. XXVII, XXVIII.2, XXIX, XXXIV.4, αρ.κατ. 12
Richter, G., The Sculpture and Sculptors of Greece, New York, 1929, σελ. 67-68, 138, εικ. 543
Carpenter, R., «The Sculptural Composotion of the Nike Parapet», American Journal of Archaeology 33, 1929, σελ. 474, 477
Rodenwaldt, G., W. Hege, L' Acropole, Paris, 1930, σελ. 54, εικ. 75b
Dinsmoor, W. B., «The Nike Parapet Once More», American Journal of Archaeology 34, 1930, σελ. 282, 286
Picard, C., F. Boissonas, L’Acropole d’Athenes, l’enceinte, l’entree, le bastion d’Athena Nike, les Propylees, Paris, 1930, σελ. 27, εικ. 42
Schoppa, H., «Beiträge zur attischen Vasenmalerei nach Meidias», Archäologischer Anzeiger 1935, σελ. 34-37
Gerke, F., Griechische Plastik in archaischer und klassischer Zeit, Zürich/Berlin, 1938, σελ. 248-249, εικ. 185
Picard, C., La Sculpture II. Période Classique - Ve siècle, Manuel d'Archéologie Grecque II. 2, Paris, 1939, σελ. 778, 781, εικ. 314
Blümel, C., «Der Fries des Tempels der Athena Nike in der attischen Kunst des 5. Jh. V. Chr.», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 65/66, 1950/51, σελ. 153-154
Crome, J. F., Die Skulpturen des Asklepiostempels von Epidauros, Berlin, 1951, σελ. 29 και υποσημ. 1
Lullies, R., Hirmer, M., Griechische Plastik von den Anfängen bis zum Ausgang des Hellenismus, München, 1956, σελ. 65-66, 101-102, εικ. 189
Dohrn, T., Attische Plastik vom Tode des Phidias bis zum Wirken der grossen Meister des IV. Jahrhunderts v. Chr., Krefeld, 1957, σελ. 24-25, 65
Buschor, E., Die Plastik der Griechen, Berlin, 1958, σελ. 79-80
Harrison, E. B., «New Sculpture from the Athenian Agora, 1959», Hesperia 29, 1960, σελ. 375
Fuchs, W., Die Vorbilder der neuattischen Reliefs, Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts: Ergänzungsheft 20, 1959, σελ. 7
H. Berve, G. Gruben, M. Hirmer, Griechische Tempel und Heiligtümer, München, 1961, σελ. 181, εικ. 31
Carpenter, R., Greek Sculpture, University of Chicago Press, 1961, σελ. 142-144, 146-147, εικ. 23Α
Bieber, Μ., The Sculpture of the Hellenistic Age, New York, 1961, σελ. 179, 183, εικ. 797
Καρούζος, Χ. (επιμ.), «Χαριστήριον εις Αναστάσιον Κ. Ορλάνδον», Αθήνα, 1965, σελ. 261
Schlörb, Β., Timotheos, Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts: Ergänzungsheft 22, 1965, σελ. 41, 66, εικ. 12
Schefold, K., Klassisches Griechenland, Baden-Baden, 1965, σελ. 162
Boardman, J., J. Dӧrig, W. Fuchs, M. Hirmer, Die griechische Kunst, München, 1966, σελ. 159-160, εικ. 221
Adam, Sh., «The Technique of Greek Sculpture in the Archaic and Classical Periods», Annual of the British School at Athens, Suppl. 3, 1966, σελ. 56
Schefold, K., Die Griechen und ihre Nachbarn Propyläen Kunstgeschichte, I, Berlin, 1967, σελ. 186-187, εικ. 91, αρ.κατ. 91
Schuchhardt, W. H., Griechische Kunst, Stuttgart, 1968, σελ. 121, 132, εικ. 85
Linfert, A., «Vier klassische Akrotere», Archäologischer Anzeiger 1968, σελ. 432
Fuchs, W., Die Skulptur der Griechen, München, 1969, σελ. 445-446, εικ. 513
Croissant, F., «Une Aphrodite méconnue du début du IVe siècle», Bulletin de Correspondance Hellénique 95, 1971, σελ. 94-96, 98
Δεσπίνης, Γ., Συμβολή στη μελέτη του έργου του Αγοράκριτου, Αθήνα, 1971, σελ. 171
Hopper, R. J., The Acropolis, London, 1971, σελ. 181
Childs, W. A. P., «Prolegomena to a Lycian Chronology: the Nereid Monument from Xanthos», Opuscula Romana 9, 1973, σελ. 12, 109, εικ. 97
Hölscher, T., «Die Nike der Messenier und Naupaktier in Olympia. Kunst und Geschichte im späten 5. Jahrhundert v. Chr.», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 89, 1974, σελ. 91 και υποσημ. 86
Μπρούσκαρη, Μ., Μουσείον Ακρόπολεως. Περιγραφικός κατάλογος, Αθήνα, 1974, σελ. 168, εικ. 333
Robertson, M., A History of Greek Art, I-II, Cambridge, 1975, εικ. 117a
Heres, H., «Fragment einer attischen Giebelskulptur des späten 5. Jahrhunderts v.u.Z.», Forschungen und Berichte: Staatliche Museen zu Berlin 18, 1977, σελ. 12 υποσημ. 23
Bieber, Μ., Ancient Copies. Contributions to the History of Greek and Roman Art, 1977, σελ. 30-31, εικ. 47
Mark, I., Nike and the Cult of Athena-Nike on the Athenian Acropolis, New York University, 1979, σελ. 181
Vierneisel-Schlörb, B., Klassische Skulpturen des 5. und 4. Jahrhunderts v. Chr. Staatliche Antikensammlungen und Glyptothek München: Katalog der Skulpturen, 2, München, 1979, σελ. 171 υποσημ. 12, 458
Ridgway, B. S., Fifth Century Styles in Greek Sculpture, Princeton, 1981, σελ. 97-98, 133, εικ. 78
Haynes, D., Griechische Kunst und die Entdeckung der Freiheit, Mainz, 1982, σελ. 67, εικ. 65
Simon, E., «La decorazione architettonica del tempietto di Atena Nike sull' Acropoli di Atene», Museum Patavinum 3, 1985, σελ. 285
Ανδρόνικος, Μ., «Βιβλιοκρισία του Γ. Ι. Δεσπίνη, συμβολή στη μελέτη του έργου του Αγοράκριτου, Ελληνικά 26, 1973, 356-363», Αρχαιολογική Εφημερίς 1985, σελ. 20, 25, 31
Simon, E., «Τα γλυπτά του ναού και του θωρακείου της Αθηνάς Νίκης», Αρχαιογνωσία 4, 1985, σελ. 26, εικ. 8
Burn, L., The Meidias Painter, Oxford, 1987, σελ. 10-11
Harrison, E. B., «Style Phases in Greek Sculpture from 450 to 370 BC», Πρακτικά του XII διεθνούς Συνεδρίου Κλασικής Αρχαιολογίας, Αθήνα 4-10 Σεπτεμβρίου 1983, Γ, Αθήνα, 1988, σελ. 104
Μπρούσκαρη, Μ., Το θωράκιο του Ναού της Αθηνάς Νίκης, Αρχαιολογική Εφημερίς 1998, σελ. 128-134, εικ. 5-7, 79
Simon, E., Zur Sandalenlöserin der Nikebalustrade, στο E. Schmidt, Kanon. Festschrift Ernst Berger. Fünfzehntes Beiheft zur Halbjahresschrift Antike Kunst 15, Basel, 1988, σελ. 69-70, εικ. 20-21
Meyer, M., Die griechischen Urkundenreliefs, Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts. Athenische Abteilung: Beiheft 13, Berlin, 1989, σελ. 40
Delivorrias, A., «Disiecta Membra: The Remarkable History of Some Sculptures from an Unknown Temple Marble», στο J. Paul Getty Museum (επιμ.), Marble. Art Historical and Scientific Perspectives on Ancient Sculpture, Malibu, 1990, σελ. 24-25, εικ. 15
Raftopoulou, E. G., «Étude iconographique sur un thème de la toreutique», Bulletin de Correspondance Hellénique 115, 1991, σελ. 265
Buitron-Oliver, D. (επιμ.), The Greek Miracle: Classical Sculpture from the Dawn of Democracy. The Fifth Century BC, National Gallery of Art, Washington, 22 November 1992 - 7 February 1993, The Metropolitan Museum of Art, New York, 11 March - 23 May 1993, Washington, 1992, σελ. 132-133, αρ.κατ. 25
LIMC VI, Nike, σελ. 865, αρ.κατ. 154a
Mark, I., «The Sanctuary of Athena Nike in Athens: Architectural Stages and Chronology», Hesperia Supplement 26, 1993, σελ. 90-91, εικ. 22a
Trianti, I., «Sculpture in Athens, Sixth-Fifth Century B.C.», στο N. Kaltsas (επιμ.), Athens-Sparta, Onassis Cultural Center, New York, December 6, 2006 - May 12, 2007, New York, 2006, σελ. 82, εικ. 6
Λεβέντη, Ι., Πόλη σε κρίση, Αθήνα, 2014, σελ. 100-106
Παντερμαλής, Δ., Ελευθεράτου, Σ., Βλασσοπούλου, Χ., Μουσείο Ακρόπολης. Οδηγός, Αθήνα, 2016, σελ. 251, 254-255, εικ. 312
