Παρθενώνας. Βόρεια ζωφόρος. Λίθος 19 (XIX)
Αριθμός αντικειμένου
Ακρ. 871
Δημιουργός
Εργαστήριο του Φειδία
Είδος
Αρχιτεκτονικό γλυπτό
Εποχή
Κλασική εποχή
Χρονολόγηση
442-438 π.X.
Διαστάσεις
Ύψος: 1,013 μ.
Μήκος: 1,22 μ.
Πλάτος: 0,639 μ.
Υλικό
Μάρμαρο Πεντέλης
Θέση
Αίθουσα Παρθενώνα
Στον λίθο XΙX, από τον οποίο λείπει το πάνω μέρος, εικονίζονται μέρος ενός άρματος και ένας επόπτης. Το κεφάλι του επόπτη βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι (Κεφαλή La Coulonche). Ο επόπτης, με ιμάτιο που αφήνει ακάλυπτο τον έναν ώμο, στρέφεται προς την πομπή και με υψωμένο το αριστερό του χέρι δίνει κάποιο παράγγελμα. Μπροστά του καλπάζουν προς τα αριστερά τα άλογα του άρματος που συμμετέχει στο αγώνισμα του αποβάτη δρόμου. Τα ηνία και τα χαλινάρια ήταν πρόσθετα από χαλκό. Τα μπροστινά πόδια των αλόγων εικονίζονται στο μοναδικό σωζόμενο θραύσμα του προηγούμενου λίθου XVIII (Ακρ. 13291), το οποίο φυλάσσεται στις αποθήκες του Μουσείου. Στο δεξί τμήμα του λίθου διακρίνεται μέρος του άρματος και το χέρι του ηνίοχου, που θα συνεχίζονταν στον επόμενο λίθο ΧΧ ο οποίος έχει χαθεί.
Ο λίθος XΙX βρέθηκε το 1834 στις ανασκαφές της Ακρόπολης.
Η ζωφόρος της βόρειας πλευράς του Παρθενώνα εικονίζει τμήμα της πομπής που σχημάτιζε ο αθηναϊκός λαός στη γιορτή των Παναθηναίων, προς τιμή της πολιούχου θεάς Αθηνάς. Προορισμός της πομπής ήταν ο ναός της Αθηνάς Πολιάδας στην Ακρόπολη και σκοπός της η μεταφορά του παναθηναϊκού πέπλου για το πανάρχαιο ξόανο της θεάς καθώς και η τέλεση μεγάλης θυσίας ζώων στον Μεγάλο Βωμό έξω από τον ναό.
Στη βόρεια ζωφόρο η πομπή κινείται στην οδό των Παναθηναίων. Στην κορυφή της βρίσκονται νέοι που οδηγούν στη θυσία νεαρές αγελάδες και κριάρια και ακολουθούν άλλοι, που κουβαλούν νερό και προσφορές. Πίσω τους έρχονται μουσικοί με αυλούς και κιθάρες, γέροντες, ίσως αξιωματούχοι, με κλαδιά ελιάς στα χέρια, έντεκα άρματα που συμμετέχουν σε ιππικό αγώνισμα και τέλος εξήντα ιππείς χωρισμένοι σε δέκα ομάδες.
Η βόρεια ζωφόρος σώζεται αποσπασματικά μετά την ανατίναξη του Παρθενώνα από τους Βενετούς του στρατηγού Francesco Morosini το 1687, η οποία έπληξε κυρίως το μέσον των μακρών πλευρών του ναού. Πολύτιμη πηγή για την κατανόηση ορισμένων τμημάτων (λίθοι Ι-ΧΙΧ) αποτελούν τα σχέδια που αποδίδονται στον ζωγράφο Jacques Carrey, ο οποίος επισκέφτηκε την Ακρόπολη το 1674, δεκατρία μόλις χρόνια πριν τον βομβαρδισμό του Morosini. Τρεις λίθοι (X, XVIII και XXVI) είχαν αποσπαστεί κατά τις εργασίες μετασκευής του Παρθενώνα σε χριστιανική εκκλησία, για να ανοιχτούν στη θέση τους παράθυρα, ωστόσο ορισμένα θραύσματά τους βρέθηκαν αργότερα στην Ακρόπολη.
Το αρχικό μήκος της βόρειας ζωφόρου ήταν 58,70 μέτρα και αποτελούνταν από 47 λίθους. Σήμερα οι λίθοι που διασώθηκαν είναι μοιρασμένοι ανάμεσα στο Μουσείο της Ακρόπολης και στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου, στο οποίο κατέληξαν μετά την απόσπασή τους από τον Thomas Bruce, λόρδο του Elgin, το 1801-1804, όταν η Ελλάδα βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή. Προκειμένου να καταστεί δυνατή η μεταφορά, τα συνεργεία του λόρδου του Elgin απέσπασαν με πριόνι ή λοστούς μόνο την εξωτερική όψη με τις ανάγλυφες παραστάσεις. Στο Μουσείο Ακρόπολης έχουν τοποθετηθεί τα γύψινα αντίγραφά τους, με προσαρμοσμένα κάποια θραύσματα που, καθώς είχαν πέσει από το μνημείο, διέφυγαν της αρπαγής.
Casson, S., Brooke, D., Catalogue of the Acropolis Museum. Sculpture and Architectural Fragments, with a section upon the Terracottas, II, Cambridge, 1921, σελ. 118, εικ. 871, αρ. κατ. 871
Schuchhardt, W.H., «Die Entstehung des Parthenonfrieses», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 45, 1930, σελ. 230-245, εικ. 9
Dinsmoor, W.B., «New Evidence for the Parthenon Frieze. Fifty-Fifth General Meeting of the Archaeological Institute of America», American Journal of Archaeology 58, 1954, σελ. 145
Bowie, Th., Thimme, D. (εκδ.), The Carrey Drawings of the Parthenon Sculptures, Bloomington, Indiana University Press, 1971, σελ. 55, 78, πίν. 35
Μπρούσκαρη, Μ., Μουσείον Ακροπόλεως. Περιγραφικός κατάλογος, Αθήνα, 1974, σελ. 160-161, εικ. 312, αρ. κατ. 871
Brommer, F., Der Parthenonfries, Mainz, 1977, σελ. 42, εικ. 77, 78.1, αρ. κατ. N XIX 62.63
Bruskari, M., «Paralipomena aus dem Parthenofries», στο U. Höckmann, A. Krug (επιμ.), Festschrift für. Frank Brommer, Mainz, 1977, σελ. 65, εικ. 20.1-20.3
Harrison, Ε.Β., «Der Parthenonfries, Katalog und Untersuchung by Frank Brommer, Review», American Journal of Archaeology 83, 1979, σελ. 490-491
Παλαγγιά, Ό., Ο γλυπτός διάκοσμος του Παρθενώνα, Αθήνα, 1983, σελ. 51-52
Beschi, L., Il fregio del Partenone: una proposta di Lettura, Atti della Accademia Nazionale dei Lincei, serie 8. Rendiconti, Classe di Scienze morali, storiche e filologiche 39, 1984, σελ. 184-185, 193-194 (App. V), εικ. V
Boardman, J., Finn, D., The Parthenon and its Sculptures, London, 1985, σελ. 238-239
Beschi, L., «Η Ζωφόρος του Παρθενώνα. Μια νέα πρόταση ερμηνείας», στο H. Kyrielies (επιμ.), Archaische und klassische griechische Plastik, Τόμος 2. Akten des internationalen Kolloqiums vom 22- 25. April 1985 in Athen, Rheim am Mainz, 1985, σελ. 213-215, 223, εικ. 6
Wesenberg, B., «Panathenäische Peplosdedikation und Arrhephorie. Zur Thematik des Parthenonfrieses», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 110, 1995, σελ. 150, 167, 176-178
Berger, Ε., Gisler-Huwiler, M., Der Parthenon in Basel. Dokumentation zum Fries, Mainz, 1996, σελ. 80, εικ. 57-59, αρ. κατ. NORD 19 (XIX) 62-63
Harrison, E.B., «The Web of History: A Conservative Reading of the Parthenon Frieze», στο J. Neils (επιμ.), Worshipping Athena. Panathenaia and the Parthenon, Wisconsin, United States, 1996, σελ. 209
Pollitt, J., «The Meaning of the Parthenon Frieze», στο D. Buitron-Oliver (επιμ.), The Interpretation of Architectural Sculpture in Greece and Rome, Washington, 1997, σελ. 51-65
Τριάντη, Ι., Το Μουσείο Ακροπόλεως, Ο Κύκλος των Μουσείων, Αθήνα, 1998, σελ. 306, εικ. 313
Boardman, J., «The Parthenon Frieze, a Closer Look», Revue Archéologique Fasc. 2, 1999, σελ. 325-330
Lagerlöf, M.R., The Sculptures of the Parthenon. Aesthetics and Interpretation, Yale, 2000, σελ. 20-24, 37-41, 60-79
Neils, J., The Parthenon Frieze, New York, 2001
Jenkins, I., The Parthenon Frieze, 2nd edition, London, 2002, σελ. 91
Stevenson, T., «The Parthenon Frieze as an idealized, contemporary Panathenaic festival», στο D.J. Phillips, D. Pritchard (επιμ.), Sport and Festival in the Ancient Greek World, Wales, 2003, σελ. 252-253, εικ. 5
Symeonoglou, S., «A new analysis of the Parthenon Frieze», στο M.B. Cosmopoulos (επιμ.), The Parthenon and its sculptures, Cambridge, 2004, σελ. 5-6, 32, 36-41, εικ. 1.39-1.42
Younger, J.G., «Work Sections and repeating patterns in the Parthenon Frieze», στο M.B. Cosmopoulos (επιμ.), The Parthenon and its sculptures, Cambridge, 2004, σελ. 63-68, 82-83
Wrede, H., Das Lob der Demokratie am Parthenonfries, Trierer Winckelmannsprogramme 21, 2008
Patay-Horváth, A., Metallanstückungen an griechischen Marmorskulpturen in archaischer und klassischer Zeit, Tübinger Archäologische Forschungen 4, 2008, σελ. 81-82, αρ. κατ. 33
Ellinghaus, C., Die Parthenonskulpturen. Der Bauschmuck eines öffentlichen Monumentes der demokratischen Gesellschaft Athens zur zeit des Perikles -Techniken in den bildenden Kunst zur Tradierung von Aussagen, Hamburg, 2011, σελ. 97-98, 104, 109-110, 112-117, 131-132
Borbein, A.H., «Die Skulpturen des Parthenon: Wie vollzieht sich Stilentwicklung?», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 131, 2016, σελ. 107, 109-111, 118-126
Osada, T., «The Parthenon Frieze - Display of Piety and Privilege», στο T. Osada (επιμ.), The Parthenon Frieze. The Ritual Communication between the Goddess and the Polis, Parthenon Project Japan 2011-2014, Wien, 2016, σελ. 11-30
Tanaka, E., «The Concept of Space in the Parthenon Frieze», στο T. Osada (επιμ.), The Parthenon Frieze. The Ritual Communication between the Goddess and the Polis, Parthenon Project Japan 2011-2014, Wien, 2016, σελ. 119-138
Nakamura, T., «The Clothing and Armour of the Horsemen and Warriors on the Parthenon Frieze», στο T. Osada (επιμ.), The Parthenon Frieze. The Ritual Communication between the Goddess and the Polis, Parthenon Project Japan 2011-2014, Wien, 2016, σελ. 61-82
Meyer, M., Athena, Göttin von Athen Kult und Mythos auf der Akropolis bis in klassische Zeit, Wien, 2017, σελ. 99-100, 104-107
Holtzmann, B., «Pittakis, Michaelis, Athanasiou. À propos de quelques blocs de la frise du Parthénon», στο H.-R. Goette, I. Leventi (επιμ.), Excellence Studies in Honor of Olga Palagia, Studia Honoraria, Band 38, Rahden, 2019, σελ. 75, αρ. κατ. 4
Michaelis, Α., Der Parthenon, Leipzig, 1870 und 1871, σελ. 203-208:1-26, 232-234, 241-242, 246-247, πίν. ΧΙΙ, αρ. κατ. Platte ΧΙΧ
