Ναός Αθηνάς Νίκης. Θωράκιο. Δυτική πλάκα. Νίκη

Παραχώρηση φωτογραφίας

Αριθμός αντικειμένου

Ακρ. 1013

Δημιουργός

Εργαστήριο του Αγοράκριτου

Είδος

Αρχιτεκτονικό γλυπτό

Εποχή

Κλασική εποχή

Χρονολόγηση

Γύρω στο 410 π.Χ.

Διαστάσεις

Ύψος: 0,55 μ.
Μήκος: 0,315 μ.

Υλικό

Μάρμαρο Πεντέλης

Θέση

Πρώτος όροφος, δυτικά, ανοιχτή προθήκη θωρακείου ναού Αθηνάς Νίκης

Περιγραφή
Βιβλιογραφία

Τρία συγκολλημένα θραύσματα πλάκας που αποδίδεται στη δυτική πλευρά του θωρακίου του ναού της Αθηνάς Νίκης. Το μεγαλύτερο βρέθηκε στα Προπύλαια κατά τις ανασκαφές του 1835-1836. Ένα μικρό θραύσμα από τον δεξιό μηρό της μορφής εντοπίστηκε μέσα στον ναό της Αθηνάς Νίκης και συγκολλήθηκε με τον κορμό της το 1867. Το τρίτο θραύσμα, ο αριστερός μηρός, βρέθηκε το 1953 στη βορειοανατολική πλαγιά του Αρείου Πάγου.

Παριστάνεται Νίκη που στρέφεται προς τα αριστερά. Το λυγισμένο αριστερό της χέρι ακουμπά στον γοφό και εν μέρει σε ένα στήριγμα, πιθανότατα βράχο, που καλύπτεται από τις πτυχές του ρούχου της. Φορά χιτώνα με κοντά μανίκια, τις πτυχές του οποίου στις μασχάλες συγκρατεί κορδόνι. Από πάνω φορά ιμάτιο που τυλίγεται γύρω από τη μέση της.

Ορισμένοι μελετητές βλέπουν στη στάση της Νίκης ομοιότητες με το άγαλμα της περίφημης «Αφροδίτης εν Κήποις» του Αλκαμένη και υποθέτουν κάποια σύνδεση της φτερωτής θεότητας με το ιερό της Αφροδίτης Πανδήμου, που βρισκόταν αμέσως κάτω από το ιερό της.

Το θωράκιο περιέβαλλε τις τρεις πλευρές του πύργου, πάνω στον οποίο ήταν χτισμένος ο ναός. Απαρτιζόταν από πλάκες ύψους ενός μέτρου περίπου με ανάγλυφες παραστάσεις στην εξωτερική πλευρά, ορατές από τους ανερχόμενους. Οι οπές στην πάνω επιφάνεια των πλακών φανερώνουν πως το ύψος του θωρακίου αυξανόταν με μεταλλικό κιγκλίδωμα.

Θέμα του θωρακίου είναι ο αλληγορικός εορτασμός των νικηφόρων αγώνων της Αθήνας κατά των εχθρών της, Περσών ή άλλων Ελλήνων. Η αφήγηση δεν είναι συνεχής αλλά αυτοτελείς σκηνές συνθέτουν παραστάσεις που με μικρές παραλλαγές επαναλαμβάνονται σε κάθε πλευρά του θωρακίου: φτερωτές Νίκες που οδηγούν ταύρους στη θυσία ή κρατούν όπλα και στολίζουν νικητήρια τρόπαια με ελληνικό ή περσικό οπλισμό. Ανάμεσά τους κάθεται η θεά Αθηνά έχοντας αποθέσει τα όπλα της. Για τη λάξευση των γλυπτών συνεργάστηκαν πολλοί γλύπτες με επικεφαλής τον Αγοράκριτο. Τα γλυπτά του θωρακίου εκπροσωπούν με τον καλύτερο τρόπο τη γλυπτική του τέλους του 5ου αι. π.Χ., τον λεγόμενο «πλούσιο ρυθμό».

Ο ναός και το θωράκιο της Αθηνάς Νίκης διαλύθηκαν από τους Οθωμανούς το 1687 για την ενίσχυση του προμαχώνα και την καλύτερη οχύρωση της δυτικής πλευράς της Ακρόπολης ενάντια στις επιθέσεις των Βενετών του στρατηγού Francesco Morosini. Το 1835-1836, υπό την επίβλεψη του τότε εφόρου αρχαιοτήτων Ludwig Ross, ο προμαχώνας κατεδαφίστηκε και ο ναός της Αθηνάς Νίκης αναστηλώθηκε για πρώτη φορά. Μία δεύτερη αναστήλωση πραγματοποιήθηκε το 1940 ενώ μία τρίτη ολοκληρώθηκε το 2010.

Πιττάκης, Κ.Σ., «Αρχαιολογική Εφημερίς», Αρχαιολογική Εφημερίς 1842, σελ. 593, αρ. κατ. 1041
Kekulé von Stradonitz, R., Die Balustrade des Tempels der Athena Nike in Athen, Leipzig, 1869, σελ. 25, 29, πίν. ΙΙΙ.Μ, αρ. κατ. 18
Sybel, L. von, Katalog der Sculpturen zu Athen, Marburg, 1881, σελ. 360, αρ. κατ. 11
Kekulé von Stradonitz, R., Die Reliefs an der Balustrade der Athena Nike, Stuttgart, 1881, σελ. 2, 8, 21, πίν. IV.N, αρ. κατ. N
Petersen, E., «Βιβλιοκρισία του R. Kekulé, Die Reliefs an der Balustrade der Athena Nike,», Zeitschrift für die Österreichischen Gymnasien, 32, Wien, 1881, σελ. 265
Le Bas, M.P., Reinach, S., Voyage Archéologique en Grèce et en Asie Mineure 1842-1844, σχολιασμένη έκδοση, Paris, 1888, σελ. 128-131, εικ. 12.XI, αρ. κατ. XI
Flaubert, G., Notes de voyage, Oeuvres complètes de Gustave Flaubert 10, Paris, 1910, σελ. 111
Casson, S., Brooke, D., Catalogue of the Acropolis Museum. Sculpture and Architectural Fragments, with a section upon the Terracottas, II, Cambridge, 1921, σελ. 151-152, εικ. 9, αρ. κατ. 1013
Heberdey, R., «Die Komposition der Reliefs an der Balustrade der Athena Nike», Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Institutes in Wien 21-22, 1922-1924, σελ. 23, 67, 70, 81, εικ. 19
Blümel, C., Der Fries des Tempels der Athena Nike, Berlin, 1923, σελ. 23
Dinsmoor, W.B., «The Sculptured Parapet of Athena Nike», American Journal of Archaeology 30, 1926, σελ. 9, 19, 28-30
Carpenter, R., The Sculptures of the Nike Temple Parapet, Cambridge Massachusetts, 1929, σελ. 48-50, 53, 76, πίν. XX.1, XXI.2, XXII.1, αρ. κατ. 9
Carpenter, R., «The Sculptural Composotion of the Nike Parapet», American Journal of Archaeology 33, 1929, σελ. 475-477
Dinsmoor, W.B., «The Nike Parapet Once More», American Journal of Archaeology 34, 1930, σελ. 282, 285-286, 293, 295
Picard, C., F. Boissonas, L’Acropole d’Athenes, l’enceinte, l’entree, le bastion d’Athena Nike, les Propylees, Paris, 1930, σελ. 28, εικ. 46
Curtius, L., «Orest und Iphigenie in Tauris», Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts. Römische Abteilung 49, 1934, σελ. 257, 259, εικ. 4
Lippold, G., Die griechische Plastik, Handbuch der Archäologie III 1, München, 1950, σελ. 194
Fuchs, W., Die Vorbilder der neuattischen Reliefs, Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts: Ergänzungsheft 20, 1959, σελ. 17-20
Harrison, E.B., «New Sculpture from the Athenian Agora, 1959», Hesperia 29, 1960, σελ. 376, εικ. 83a
Δεσπίνης, Γ., Συμβολή στη μελέτη του έργου του Αγοράκριτου, Αθήνα, 1971, σελ. 173
Μπρούσκαρη, Μ., Μουσείον Ακροπόλεως. Περιγραφικός κατάλογος, Αθήνα, 1974, σελ. 169-170, εικ. 336, αρ. κατ. 1013
Mark, I., Nike and the Cult of Athena-Nike on the Athenian Acropolis, New York University, 1979, σελ. 185, 186
Ridgway, B.S., Fifth Century Styles in Greek Sculpture, Princeton, 1981, σελ. 97-98, 111-112, εικ. 81
Harrison, E.B., «A Classical Maiden from the Athenian Agora», Hesperia Supplement 20, 1982, σελ. 47, 49, εικ. 8d
Brommer, F., «Meister am Parthenon», στο E. Berger (επιμ.), Parthenon-Kongress Basel : Referate und Berichte, 4. bis 8. April 1982, Mainz, 1984, σελ. 287 υποσημ. 3
Μπρούσκαρη, Μ., Το θωράκιο του Ναού της Αθηνάς Νίκης, Αρχαιολογική Εφημερίς, Αθήνα, 1998, σελ. 198-202, εικ. 56-57, 78.4
Meyer, M., Die griechischen Urkundenreliefs, Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts. Athenische Abteilung: Beiheft 13, Berlin, 1989, σελ. 40 υποσημ. 224
Λεβέντη, Ι., Πόλη σε κρίση, Αθήνα, 2014, σελ. 100-106