Ναός Αθηνάς Νίκης. Θωράκιο. Πλάκα νοτιοδυτικής γωνίας. Νίκες

Παραχώρηση φωτογραφίας

Αριθμός αντικειμένου

Ακρ. 975

Δημιουργός

Καλλιτέχνης «Α» ή Αγοράκριτος

Είδος

Αρχιτεκτονικό γλυπτό

Εποχή

Κλασική εποχή

Χρονολόγηση

Γύρω στο 410 π.Χ.

Διαστάσεις

Ύψος: 1,05 μ.
Μήκος: 1,28 μ.

Υλικό

Μάρμαρο Πεντέλης

Θέση

Πρώτος όροφος, δυτικά

Περιγραφή
Βιβλιογραφία

Γωνιαία πλάκα του θωρακίου του ναού της Αθηνάς Νίκης, με ανάγλυφη παράσταση στις δύο όψεις. Αποδίδεται στη νοτιοδυτική γωνία του θωρακίου, αμέσως πάνω από τη μικρή κλίμακα ανόδου προς το ιερό της θεάς. Βρέθηκε το 1877 σε τρία θραύσματα, κατά τις ανασκαφές στη νοτιοδυτική πλαγιά της Ακρόπολης.

Στη μία όψη απεικονίζεται Νίκη που βαδίζει αργά προς τα αριστερά και σηκώνει το δεξί χέρι προς ένα ψηλό, αδιάγνωστο αντικείμενο, ίσως θυμιατήριο ή ξόανο, τοποθετημένο σε χαμηλή βάση. Η έντονη φθορά στα αριστερά οφείλεται στο γεγονός ότι το τμήμα αυτό, σε μεταγενέστερα χρόνια, χρησιμοποιήθηκε ως σκαλοπάτι ή δάπεδο.

Στην άλλη όψη μία Νίκη κινείται γοργά προς τα αριστερά προβάλλοντας το δεξί της πόδι. Φορά μακρύ πέπλο και ιμάτιο που ανεμίζει πίσω της. Η συγκεκριμένη πλάκα αποδίδεται συνήθως στον συμβατικά ονομαζόμενο καλλιτέχνη «Α». Σύμφωνα με άλλη άποψη είναι έργο του Αγοράκριτου, μαθητή του Φειδία.

Το θωράκιο περιέβαλλε τις τρεις πλευρές του πύργου, πάνω στον οποίο ήταν χτισμένος ο ναός. Απαρτιζόταν από πλάκες ύψους ενός μέτρου περίπου με ανάγλυφες παραστάσεις στην εξωτερική πλευρά, ορατές από τους ανερχόμενους. Οι οπές στην πάνω επιφάνεια των πλακών φανερώνουν πως το ύψος του θωρακίου αυξανόταν με μεταλλικό κιγκλίδωμα.

Θέμα του θωρακίου είναι ο αλληγορικός εορτασμός των νικηφόρων αγώνων της Αθήνας κατά των εχθρών της, Περσών ή άλλων Ελλήνων. Η αφήγηση δεν είναι συνεχής αλλά αυτοτελείς σκηνές συνθέτουν παραστάσεις που με μικρές παραλλαγές επαναλαμβάνονται σε κάθε πλευρά του θωρακίου: φτερωτές Νίκες που οδηγούν ταύρους στη θυσία ή κρατούν όπλα και στολίζουν νικητήρια τρόπαια με ελληνικό ή περσικό οπλισμό. Ανάμεσά τους κάθεται η θεά Αθηνά έχοντας αποθέσει τα όπλα της. Για τη λάξευση των γλυπτών συνεργάστηκαν πολλοί γλύπτες με επικεφαλής τον Αγοράκριτο. Τα γλυπτά του θωρακίου εκπροσωπούν με τον καλύτερο τρόπο τη γλυπτική του τέλους του 5ου αι. π.Χ., τον λεγόμενο «πλούσιο ρυθμό».

Ο ναός και το θωράκιο της Αθηνάς Νίκης διαλύθηκαν από τους Οθωμανούς το 1687 για την ενίσχυση του προμαχώνα και την καλύτερη οχύρωση της δυτικής πλευράς της Ακρόπολης ενάντια στις επιθέσεις των Βενετών του στρατηγού Francesco Morosini. Το 1835-1836, υπό την επίβλεψη του τότε εφόρου αρχαιοτήτων Ludwig Ross, ο προμαχώνας κατεδαφίστηκε και ο ναός της Αθηνάς Νίκης αναστηλώθηκε για πρώτη φορά. Μία δεύτερη αναστήλωση πραγματοποιήθηκε το 1940 ενώ μία τρίτη ολοκληρώθηκε το 2010.

Κουμανούδης, Σ., «Έκθεσις των εν τω έτει πεπραγμένων υπό του Συμβουλίου», Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 1877/78, σελ. 7
Sybel, L. von, Katalog der Sculpturen zu Athen, Marburg, 1881, σελ. 360, αρ. κατ. 14
Kekulé von Stradonitz, R., Die Reliefs an der Balustrade der Athena Nike, Stuttgart, 1881, σελ. 5-6, 10, 21, πίν. I.B, V.T, αρ. κατ. B, T
Petersen, E., «Βιβλιοκρισία του R. Kekulé, Die Reliefs an der Balustrade der Athena Nike,», Zeitschrift für die Österreichischen Gymnasien, 32, Wien, 1881, σελ. 264-267, 273
Friederichs, C., Wolters, P., Die Gipsabgüsse antiker Bildwerke, Berlin, 1885, σελ. 287
Yorke, V.W., «Newly Discovered Fragments of thw Balustrade of Athena Nike», Journal of Hellenic Studies 13, 1892/93, σελ. 277, εικ. 4
Casson, S., Brooke, D., Catalogue of the Acropolis Museum. Sculpture and Architectural Fragments, with a section upon the Terracottas, II, Cambridge, 1921, σελ. 144, αρ. κατ. 4
Heberdey, R., «Die Komposition der Reliefs an der Balustrade der Athena Nike», Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Institutes in Wien 21-22, 1922-1924, σελ. 1, 3-4, 7-11, 30, 52-53, 57, 69-70, 81, εικ. 4-6
Dinsmoor, W.B., «The Sculptured Parapet of Athena Nike», American Journal of Archaeology 30, 1926, σελ. 9-10, 12-14, 16-17, 26
Carpenter, R., The Sculptures of the Nike Temple Parapet, Cambridge Massachusetts, 1929, σελ. 12-15, 73, πίν. ΙΙ-ΙΙΙ, αρ. κατ. 4
Carpenter, R., «The Sculptural Composotion of the Nike Parapet», American Journal of Archaeology 33, 1929, σελ. 472-476
Dinsmoor, W.B., «The Nike Parapet Once More», American Journal of Archaeology 34, 1930, σελ. 282-283
Picard, C., F. Boissonas, L’Acropole d’Athenes, l’enceinte, l’entree, le bastion d’Athena Nike, les Propylees, Paris, 1930, εικ. 48
Gerke, F., Griechische Plastik in archaischer und klassischer Zeit, Zürich/Berlin, 1938, σελ. 248-249, εικ. 184
Linfert, A., «Vier klassische Akrotere», Archäologischer Anzeiger 1968, σελ. 432 και υποσημ. 12
Δεσπίνης, Γ., Συμβολή στη μελέτη του έργου του Αγοράκριτου, Αθήνα, 1971, σελ. 170
Pemberton, E.G., «The East and West Friezes of the Temple of Athena Nike», American Journal of Archaeology 76, 1972, σελ. 103 υποσημ. 12
Mark, I., Nike and the Cult of Athena-Nike on the Athenian Acropolis, New York University, 1979, σελ. 159
Μπρούσκαρη, Μ., Το θωράκιο του Ναού της Αθηνάς Νίκης, Αρχαιολογική Εφημερίς, Αθήνα, 1998, σελ. 138-141, εικ. 10-12, 75.4
Harrison, E.B., «Style Phases in Greek Sculpture from 450 to 370 BC», Πρακτικά του XII Διεθνούς Συνεδρίου Κλασικής Αρχαιολογίας, Αθήνα 4-10 Σεπτεμβρίου 1983, Γ, Αθήνα, 1988, σελ. 104
Mark, I., «The Sanctuary of Athena Nike in Athens: Architectural Stages and Chronology», Hesperia Supplement 26, 1993, σελ. 91 υποσημ. 111
Λεβέντη, Ι., Πόλη σε κρίση, Αθήνα, 2014, σελ. 100-106